Wil je mijn Valentijn zijn?

Afgelopen jaar, rond Valentijnsdag, heeft biologe Wineke Schoo een door de luisteraars laaiend enthousiast ontvangen winteravondlezing gehouden over voortplantingsgedrag van dieren. Voortbordurend op het thema ‘liefde in het dierenrijk’  - net op tijd voor Valentijnsdag 2015 -  lees je deze keer een paar interessante feiten en verhalen over de dierlijke ‘liefdesperikelen’! En het gaat over soorten die allemaal in Burgers’ Zoo leven, dus mogelijkerwijs kijkt u bij een volgend bezoek met andere ogen naar onze dieren…

Liefde gaat door de maag

Zoals bekend maakt het elkaar aanbieden van voedsel bij een aantal vogelsoorten deel uit van het baltsgedrag. Bijvoorbeeld veel soorten papegaaien tonen het typerende ‘snavelen’, een ritueel waarbij de partners elkaar voeren. Bij veel vogels zorgen mannetje en vrouwtje samen voor het grootbrengen van de kroost. Mogelijk bewijzen de partners al tijdens de balts door het symbolische voeren van elkaar dat ze straks een goede bijdrage aan het voeren van de jongen kunnen leveren. Eenden kennen dit wederzijdse voeren over het algemeen niet. Een uitzondering hierop is de krooneend, die in Burgers’ Zoo op de flamingovijver te zien is. In de winter vormen krooneenden paartjes. Het mannetje verleidt het vrouwtje door het aanbieden van zeewier en andere waterplanten. Dit is trouwens echt meer symbolisch, want het vrouwtje eet het ‘smakelijke cadeau’ vaak niet op!

Zo trouw als een zwaan?

Zwarte zwanen, die in Burgers’ Zoo bij de wallaby’s leven, vormen koppels die vaak vele jaren lang bij elkaar blijven. Van oudsher zijn zwanen daarom een zinbeeld voor monogamie en een harmonieus huwelijk. Hoewel de onderlinge paarband sterk is, zijn de vogels elkaar echter niet altijd trouw. Dit bewijzen DNA-testen aan de kuikens, waarbij duidelijk werd dat zich in ongeveer een derde van de legsels eieren bevinden die niet zijn bevrucht door de man die bij het broedpaar hoort. Observaties hebben ook duidelijk gemaakt wat zwanen aan elkaar bijzonder aantrekkelijk vinden. Het geheim van attractiviteit van zwanen schuilt in de gekrulde veren aan de vleugels, die dan ook bij veel baltsceremonies getoond worden.

Aantrekkelijke aap

Wil een vrouwtjesmakaak of vrouwtjeschimpansee een mannetje verleiden, dan moet ze de man in kwestie haar achterwerk tonen. Tijdens de vruchtbare dagen zwellen bij deze apen de schaamlippen op door extra water in het weefsel vast te houden. Wat veel menselijke kijkers vreemde, lelijke gezwellen vinden, is voor een mannetjesaap ronduit onweerstaanbaar! Zijn aandacht wordt helemaal getrokken door een strak opgezwollen, glanzend roze achterwerk. Als het een apensoort betreft die een strenge hiërarchie kent - zoals onze laponders - dan zal de ranghoogste man in die periode niet van zo’n attractieve vrouw weg zijn te slaan. In principe kan bij de meeste apen het vrouwtje wel degelijk een grote invloed erop uitoefenen, met wie het paart: het vrouwtje kiest. Maar als ze voor een in de pikorde lager staande man kiest, dan zal hij behoorlijk moeite hebben om echt aan de vrijpartij te kunnen beginnen. Met een streng toekijkende baas in de buurt zal dat namelijk niet zo eenvoudig lukken! Het tweetal op vrijersvoeten lukt het soms om even stiekem weg te sluipen en snel sneaky te paren. Een andere strategie is dat alle vrouwen in de groep hun cyclus synchroniseren. Een mannelijke baas kan immers moeilijk vijf of zelfs tien vrouwen tegelijkertijd nauwlettend in de gaten houden en dat een paar dagen lang!

Het aanbod kunnen vergelijken

De mannelijke schreeuwpiha die elke bezoeker uit de Bush kent, spert zijn snaveltje zo ver open als hij kan en laat zijn luide roep horen. Bij ons heeft de piha het gemakkelijk, want hij heeft geen enkele concurrentie. Immers leeft er momenteel helaas maar één mannelijke piha in de Bush. Het vrouwtje zal dan ook niet zo moeilijk te overtuigen zijn dat hij de meeste geschikte kandidaat voor een paring is. In de natuur echter, de tropische bossen van Zuid-Amerika, moeten mannelijke piha’s bij het roepen echter zeker nog meer hun best doen. Een groot aantal mannetjes komt namelijk bij elkaar en ze houden dan als het ware een fluitwedstrijd. De vrouwen luisteren hier en luisteren daar, voordat ze een mannetje dat bijzonder hard zingt als partner kiezen. Na de copulatie is de gezelligheid trouwens bij deze vogels weer meteen afgelopen; de man gaat weer roepen om het volgende vrouwtje aan te trekken. Het vrouwtje bouwt vervolgens in haar eentje een nest om haar ei te leggen.

Voortplantingsseizoen

In welk seizoen dieren aan het baltsen, flirten en voortplanten gaan, hangt af van het voedselaanbod en de temperatuur in hun natuurlijk leefgebied. Voor dieren uit een seizoensgebonden klimaat is het heel belangrijk dat de jongen in een gunstig jaargetijde worden geboren. Gestuurd wordt dit gedrag veelal hoofdzakelijk door de daglichtlengte. Veel diersoorten passen zich – geheel onbewust - ook wat aan; zo krijgen veel soorten uit het zuidelijk halfrond of uit de tropen bij ons in de dierentuin hun jongen vooral in de lente en in de zomer. Gnoes baren in Kenia bijvoorbeeld in januari en februari en bij ons in de zomer!