Dierentuinen op de bres voor schildpadden

Als je de beelden ziet van de duizenden schildpadden die in China ter consumptie aangeboden worden op de markten en in restaurants, wil je het eerst niet geloven. Verpakt in zakken of kratten alsof het aardappelen zijn, soms nog met enorme vishaken in de bek of met gapende wonden in het schild proberen de dieren zwakjes en tevergeefs weg te komen. Een beschrijving van hun lot zal ik u besparen maar u kunt het zich niet wreed genoeg voorstellen. Het is de dagelijkse realiteit in China en het weerzinwekkende lot van zo’n 12 miljoen schildpadden per jaar.

Als we dan ook nog weten dat dit al meer dan 10 jaar het geval is, wordt het duidelijk dat er naast een enorm dierenleed ook nog iets heel anders aan de hand is.

Waar komen die meer dan 120 miljoen schildpadden vandaan? China is al lang ‘leeg gegeten’; daar is eigenlijk geen schildpad meer te vinden. De zuidelijke buurlanden waar veel meer en ook grotere soorten voorkomen, werden vanzelfsprekend al snel leverancier. Er kwamen grote transporten op gang van alle vindbare soorten, beschermd of niet, met als resultaat dat ook daar de schildpadden werden gedecimeerd. Steeds verder moest men de wildernis in en zo werden zelfs schildpadden verzameld in gebieden waar nog nooit onderzoekers hebben gezocht. Er zijn schildpaddensoorten die alleen van de markten bekend zijn en die nog nooit in het wild beschreven of zelfs waargenomen zijn! Het feit dat ze tegenwoordig niet meer op de markt komen, wil alleen maar zeggen dat zij waarschijnlijk intussen uitgeroeid zijn via de Chinese soeppannen.

Chinese importeurs hebben het moeilijk. Ze moeten steeds verder weg op zoek om aan de groeiende vraag te kunnen voldoen. Ze importeren tegenwoordig niet alleen meer vanuit Aziatische landen maar kopen nu ook bijvoorbeeld in … de USA in. Per jaar worden daar maar liefst 7 miljoen schildpadden gevangen voor de export. En de Chinezen blijken nu zelfs ook al in Paraguay in te kopen.

Een welhaast apocalyptisch beeld tekent zich af. Wereldwijd worden op een uiterst efficiënte wijze en op volstrekt a-selectieve manier schildpadden uitgeroeid als in een holocaust. Hele landen worden leeggehaald, alle aanwezige soorten worden opgegeten. Daar heeft de natuur geen antwoord meer op.

Schildpadden planten zich langzaam voort, groeien langzaam, worden langzaam volwassen en compenseren dat met een lang leven. Een ‘gewone’ Griekse landschildpad kan meer dan 75 jaar worden en de echte Metusalems vind je bij de (reuzen)schildpadden van de Galapagos en Seychellen; die halen wel 120 jaar en meer. Maar dat lange leven is er voor de meeste soorten niet meer bij. Crisis dus en wel op een enorme schaal. Na 250 miljoen jaar rustig rondscharrelen of zwemmen op deze aarde zal het binnenkort afgelopen zijn met de meeste van de 280 soorten.

Wordt er dan helemaal niets aan gedaan? Jawel. Omdat veel soorten zo zeldzaam geworden zijn, zijn ze tot beschermde soort geworden en vallen ze onder de CITES-wetgeving die onder andere het transport en de handel in genoemde soorten verbiedt. Er worden dan ook wel eens transporten onderschept maar wat moet je met tienduizenden verminkte, zieke en getraumatiseerde schildpadden? Er zijn enkele opvangstations maar hun mogelijkheden zijn uiteraard zeer beperkt. In december 2001 werden er in Hongkong zo’n 10.000 dieren in beslag genomen die konden worden ondergebracht in een opvangcentrum (Kadoorie Farm and Botanical Garden). Met een internationale bliksemactie werden in no time experts in de USA en Europa gealarmeerd die op hun beurt naar Hongkong reisden om daar vooral veterinaire en zootechnische hulp te bieden dan wel in hun omgeving op zoek gingen naar opvangadressen.

Dat was zo succesvol dat er in januari 2002 maar liefst 4200 schildpadden (waar onder zeer bedreigde soorten) naar Amerika en Europa werden gevlogen. Tal van vrijwilligers waren betrokken bij de verzorging en verpakking van de dieren maar ondanks alle kosten en inspanningen (van onder andere vooral ook Diergaarde Blijdorp) zijn er toch ook duizenden dieren van die partij kansloos gestorven. Burgers’ Zoo heeft destijds, net als Diergaarde Blijdorp, gefungeerd als eerste opvang van de Hongkongschildpadden in Europa. Na de eerste onderzoeken, veterinaire behandelingen en pogingen om ze aan het eten te krijgen hebben we ze doorgestuurd naar dierenparken in onder andere Tsjechië, Spanje en Portugal. De grote Borneo rivierschildpadden (Orlitia borneensis) die nu in Burgers' Mangrove worden gehouden zijn toen hier gebleven. Die soort werd nog niet in Europa gehouden en was nu ineens met enkele tientallen aanwezig. Er is onmiddellijk een stamboek voor gemaakt in de hoop dat ze in Europa voor veel nakomelingen zullen zorgen. Maar helaas waren er maar een paar mannetjes bij. Op dit moment heeft Burgers’ ook maar drie mannetjes op twaalf vrouwtjes. Een ander probleem was dat het merendeel van de dieren grote vishaken had ingeslikt die we met röntgenfoto’s prachtig zichtbaar konden maken maar hoe haal je die uit een schildpad? Gelukkig bleken de meeste dieren ondanks de haken toch aan het eten te gaan en sommigen hebben zelfs de haak na vele maanden uitgepoept! Op dit moment hebben ze bij ons zelfs voor de eerste keer veertien eieren gelegd die we natuurlijk met de grootste zorg trachten uit te broeden maar eerlijk gezegd kunnen we het zelf amper geloven als ze bevrucht zouden zijn. We zullen zien.

Maar deze internationale actie zou mede inleiding zijn voor een breed Europees initiatief. De Europese Associatie van Zoos en Aquaria (EAZA) heeft besloten om alle leden (ongeveer 150 dierentuinen in vierendertig landen) te vragen om vanaf september 2004 een jaar lang actie te voeren.  ‘De schildpad’ met al zijn overlevingsproblemen brengen ze zo onder de aandacht en tevens wordt geld ingezameld om beschermingsprojecten te ondersteunen. Daarnaast wordt elk lid gevraagd om wat schildpadden van de meest bedreigde soorten in de collectie op te nemen om daarmee te fokken. Het is waarschijnlijk de laatste kans die die soorten krijgen. De actie is vergelijkbaar met eerdere Europese campagnes zoals de Bushmeat-actie, Mata Atlantica (Braziliaans Atlantisch regenwoud) en de Tiger Campaign die alle in de afgelopen jaren door EAZA werden georganiseerd.

De Nederlandse EAZA-leden ondernemen ook deze actie weer gezamenlijk en ieder park heeft dan ook vanaf half april tot september dezelfde informatieborden in de tuin staan en probeert met de succesvolle ‘moneyspinners’ geld in te zamelen. Als je een munt in een moneyspinner stopt, zie je die munt een hele tijd rondjes draaien en tenslotte in een gat verdwijnen. Je neemt dus niet zomaar afscheid van je geld; je krijgt er een boeiend schouwspel voor terug maar meer nog het besef dat je meegeholpen hebt bij een poging het tij te keren. Overigens kan er al met betrekkelijk weinig geld veel gedaan worden. Men heeft begroot dat met slechts €5.000,- 10.000,- een soort voor uitsterven behoed kan worden. Dat zijn bedragen die zeer haalbaar zijn en we hopen dus dat Burgers’ en alle andere deelnemers een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan het grootscheepse reddingsplan dat de naam Shellshock heef gekregen. Shell is het Engelse woord voor een projectiel, met name een stuk ammunitie en shock wordt gebruikt voor een heftige, onthutsende emotie. In de Eerste Wereld Oorlog werd de term shellshock gebruikt voor de psychische ontreddering waarin iemand terecht komt na een hevige levensbedreigende stress of traumatische ervaring, destijds vaak als gevolg van een beschieting met vijandige granaten. Maar het woord shell wordt ook gebruikt voor (schildpadden)schild en daardoor heeft de oude term shellshock nu ineens een heel andere betekenis gekregen, maar schokkend blijft het.

In Burgers’ vindt u de informatieborden, moneyspinners en aanvullende informatie na de uitgang van de Ocean.

Geschreven door: Joep Wensing