Een nieuwe campagne: Mata Atlântica

Dit jaar voeren Europese dierentuinen weer een gemeenschappelijke natuurbeschermingsactie. Weer? Ja, net zoals de succesvolle Bushmeat-actie van vorig jaar. 

Toen werden er in 158 dierentuinen in 25 landen bijna twee miljoen handtekeningen verzameld voor een petitie tegen de illegale handel in vlees van o.a. mensapen in Afrika. Na de aanbieding hiervan vorig jaar in Brussel zal deze over enige tijd ook nog eens in Afrika aangeboden worden en hopelijk bijdragen aan een wezenlijke afname van die handel en stroperij.

Maar dit jaar geen handtekeningen. Het gaat om iets heel anders. De dierentuinen hebben besloten om samen iets te gaan doen aan het behoud van een heel bijzonder tropisch regenwoud in Brazilië. Dat klinkt alsof u zoiets al eens eerder hebt gehoord, nietwaar? Is niet iedere natuurbeschermer al met zo iets bezig en wat heeft dat tot nu toe nou helemaal opgeleverd? Ik geef toe, toen ik het voor het eerst hoorde, dacht ik dat stiekem ook. Maar toen ik er meer van hoorde, begon ik in te zien dat dit een heel goed project kan worden.

Een regenwoud redden in Brazilië

Bij zoiets denk je natuurlijk direct aan dat immense Amazonewoud. Hoe kan je dat nou redden? En wat is er dan wel aan de hand? Nou, deze keer gaat het niet om het Amazonewoud maar om een groot bosgebied aan de kust van Brazilië. Het wordt daarom het Atlantische regenwoud genoemd, op zijn Portugees: Mata Atlântica. Het is beslist geen onderdeel van dat veel grotere Amazonewoud maar een heel ander bos. Er komen totaal andere planten en dieren in voor.

Voor de liefhebbers van getallen: er leven veel soorten die nergens anders ter wereld voorkomen: 160 soorten zoogdieren, 73 soorten vogels, 60 soorten reptielen, 253 soorten amfibieën en wel 6000 soorten planten! Als je het op wereldschaal bekijkt leeft 5% van alle bekende diersoorten in dit bos en 7% van alle soorten landplanten.

U begrijpt dat alleen hierom dit bos al van hele grote waarde is. Wanneer het bos zou verdwijnen, sterven er duizenden soorten uit! En om wat voor dieren gaat het dan wel?, zult u vragen. Veel van de soorten zijn vrij onbekend en u zult ze in een gewone dierenencyclopedie dan ook waarschijnlijk niet vinden. Maar één is er in elk geval wel heel bekend: het leeuwaapje. Wij hebben geen leeuwaapjes in de dierentuin maar ik denk dat u het diertje toch wel kent uit andere parken of van een plaatje. Het is een vrij klein beestje (het past op een hand) met een lange staart en een kolossale bos haar op zijn achterhoofd en rond hals en nek. Hij heeft echte manen, net als een leeuw, maar hier heeft het vrouwtje ze ook. Leeuwaapjeskenners zullen nu direct zeggen dat er verschillende soorten zijn en dat is waar. Zo heb je het Gouden leeuwaapje, het Zwarte leeuwaapje, het Zwartgezichtleeuwaapje en het Goudkopleeuwaapje. Maar er leven natuurlijk ook wel algemenere diersoorten als luiaarden, tapirs, capybara's, jaguars, enz.

Wat is er aan de hand?

Toen in de 16e eeuw de Portugese ontdekkingsreizigers landden, besloeg het regenwoud een oppervlak zo groot als half west Europa: meer dan een miljoen vierkante kilometer.
Maar al gauw begonnen de kolonisten er bos te kappen en nuttige planten te kweken. Er ontstonden allerlei plantages, langzaam groeide de bevolking en ontstonden er grote steden, veel wegen, enz. Het gebied raakte versnipperd en het kappen van het bos bleef maar doorgaan. Als je er nu rond gaat kijken, zie je her en der nog bosrestanten op grote afstand van elkaar. Al die stukjes bij elkaar levert een oppervlak op dat nog maar 7,5% bedraagt van het oorspronkelijke areaal. 7,5%! Een oppervlak van alleen nog maar de Benelux! En dan helemaal opgebouwd uit losse snippers. Dus een stuk bos bij Arnhem en het volgende stuk bij Den Bosch. U begrijpt dat de meeste niet-vliegende dieren niet meer over kunnen steken naar hun 'buren' en dat is ernstig. Waarom? Wel, wanneer er geen uitwisseling van dieren tussen de diverse bosfragmenten plaats vindt, dreigt er inteelt en daardoor in de nabije toekomst ook degeneratie, verminderde vruchtbaarheid en andere ongewenste effecten. Daarnaast zal er een probleem kunnen ontstaan wanneer de soort het juist wel goed doet en er overbevolking op gaat treden. En andersom: wanneer er ziektes uitbreken en de soort sterft ter plaatse grotendeels uit, kunnen er geen nieuwe dieren op een natuurlijke wijze het gebied meer binnen trekken vanuit omliggend leefgebied. De situatie is dus overal op zijn zachtst gezegd nogal riskant en wordt met de dag slechter.

En nu de actie

Wat gaan dierentuinen hier nu aan doen? Om te beginnen is er al lange tijd in onze parken gekweekt met diverse, voor dit gebied endemische soorten (d.w.z. die alleen maar daar voorkomen). Er zijn hiervoor acht kweekprogramma's (EEP's): drie soorten leeuwaap, drie soorten amazonepapegaai, een soort capucijnaap en een soort hokko. Maar al hebben deze programma's succes, het helpt allemaal niets wanneer er geen dieren vanuit de dierentuinen meer terug kunnen naar hun oorspronkelijke leefgebied. Daarom gaan we daar wat aan doen. We willen, samen met de Braziliaanse regering die hier ook al actief mee bezig is, proberen de losse bosgebieden te vergroten en vooral ook met elkaar te verbinden. In de vaktaal heet dat: corridors aanleggen. Dus grond aankopen en hierop bos aanplanten of vragen aan grondeigenaren of ze op een bepaald percentage van hun grond weer bos aan willen planten. Wat de aankoop betreft is de grond daar gelukkig niet zo duur als in Nederland. Gemiddeld zal een hectare zo'n 200 euro kosten. Dat wil zeggen dat je al gauw flinke oppervlakken aan kunt kopen en in het tropische klimaat groeien planten verbazingwekkend snel. Wanneer de juiste boomsoorten worden gekozen, kan er al snel een pioniersbos staan dat zich dan natuurlijk nog verder moet ontwikkelen. Er zullen veel plantensoorten in moeten komen die vruchten, zaden, nectar en eetbare bladeren leveren om er ook veel dieren in te kunnen laten overleven maar dat zal op termijn geen probleem zijn.

Kortom, we gaan bruggen bouwen, groene bruggen. Maar er moet meer gebeuren. Er zijn al heel lang Braziliaanse onderzoekers samen met Europese collega's bezig het gebied en de dieren te onderzoeken. Die onderzoekers zullen steeds meer werk krijgen en zij moeten gesteund worden. Aanschaf van terreinwagens kan hierbij bijvoorbeeld een grote hulp zijn. Andere mogelijkheden zijn salarissen van veldwerkers en financiering van educatieve projecten voor de plaatselijke bevolking. Dierentuinen kunnen natuurlijk ook prima helpen met het leveren van kennis en gekweekte dieren voor reïntroductie in het wild zoals bij de leeuwaapjes gebeurt. Door dierverzorgers uit te wisselen kunnen we ook een bijdrage leveren aan de kweekprojecten van bijv. de leeuwaapjes in Brazilië zelf.
Maar het belangrijkste blijft de verbetering (dus uitbreiding en verbindingen) van de leefgebieden. En dus gaat het deze keer om geld!

Betalen dus?

Ja, maar wel op een leuke manier! De dierentuinen hebben als 'collectebus' zogenaamde money-spinners aangeschaft. Dat zijn speelse collectebussen die staan opgesteld bij informatiepanelen die we samen met de Belgische dierentuinen hebben ontwikkeld. Als je er een munt in stopt, verdwijnt die niet zo maar in een gat en weg is-ie, maar het geld moet net als in het gezegde, rollen. Het muntje draait in het rond in een soort trechter en naarmate hij dus lager komt, draait hij kleinere rondjes en uiteindelijk verdwijnt hij natuurlijk toch in dat centrale gat maar u heeft intussen ruim de tijd gehad om afscheid te nemen. Het is een fascinerend gezicht en de ervaring leert dat mensen het op deze manier bepaald geen straf vinden om wat geld af te staan. Soms staan ze er zelfs voor in de rij!

We hopen van harte dat elke bezoeker dat eens wil proberen en dat er lange rijen wachtenden zullen ontstaan. Elke maand zullen we de opbrengst op een bord aangeven en dit vertalen naar het aantal hectares of kilometer boscorridor dat daarmee gerealiseerd kan worden.

De Mata Atlântica campagne loopt van april tot en met augustus. Zorg in die tijd dus voor wat muntgeld als u het park bezoekt!