16 chimpansees, 16 verschillende persoonlijkheden

Mensen heb je in allerlei verschillende soorten en maten. Ze verschillen niet alleen van elkaar wat betreft uiterlijk, maar ook wat betreft gedrag. Zo heb je bijvoorbeeld hele optimistische mensen en daar tegenover weer erg pessimistische mensen. Oftewel, de mens kent veel verschillende persoonlijkheden. Bij de mens zijn al die persoonlijkheden onder te verdelen in tien grote, tegengestelde categorieën: Extraversie versus introversie, goedaardig en warm versus kwaadaardig en kil, zorgvuldigheid versus laksheid, emotionele stabiliteit versus neuroticisme en tenslotte openheid versus geslotenheid. Ieder mens bevindt zich ergens op elk van deze vijf assen en daarmee zijn de mogelijkheden eindeloos. Dat verklaart dan ook de diversiteit aan mensen zoals we ze kennen.

Individuele karaktertrekken bij dieren

Onder wetenschappers is het bestaan van persoonlijkheid bij dieren lange tijd ontkent. Aangezien dieren volgens de evolutietheorie optimaal aan hun omgeving zijn aangepast, zouden alle dieren van één soort ook gelijk moeten zijn. Gelukkig hebben gedragswetenschappers heden ten dage ingezien dat er ook onder dieren een variëteit aan karakters is en dat deze variatie ook nog wel eens informatief kan zijn met betrekking tot de evolutietheorie.

Een consistent chagrijnige schaatsenrijder?

Maar hoe onderzoek je persoonlijkheid bij dieren? Als je het mensen vraagt, dan is hun huisdier altijd het sociaalste, intelligentste of dapperste dier uit de hele omgeving. Maar het alleen zo aan mensen vragen is natuurlijk niet echt objectief. Dus wordt er naar het gedrag van de dieren zelf gekeken. Er wordt dan gekeken of verschillende dieren met betrekking tot bepaald gedrag van elkaar verschillen en ook of die verschillen consistent zijn. Dat laatste is erg belangrijk, aangezien iemand die met het verkeerde been uit bed is gestapt ook niet meteen een kwaadaardig of kil mens hoeft te zijn. Echter wanneer iemands chagrijn consistent is dan kunnen we wel van een kwaadaardig of kil mens spreken. Door op deze manier naar dieren te kijken, of door kleine experimentjes op te zetten om bepaald gedrag uit te lokken, is er inmiddels aangetoond dat heel veel dieren persoonlijkheden hebben, zelfs insecten als schaatsenrijders en bijen.

Onderzoeksresultaten bij de chimpansees van Burgers’ Zoo

Door dit onderzoek  weten we nu uiteraard ook  meer over de chimpansees van Burgers’ Zoo zelf. Zo weten we nu dat Raimee de nieuwsgierigste in de groep in Arnhem is, Teshua de sociaalste en dat Gaby, de moeder van de kleine Ghineau, de dapperste is. Bovendien blijkt dat de mannen in de groep in Burgers’ Zoo ondanks hun niet geringe grootte, nogal laf zijn als er dreiging van een roofdier is en dat ze wat betreft dapperheid nog heel wat van de Arnhemse chimpanseevrouwen kunnen leren.

Chimpansees in de focus

Opmerkelijk is echter dat zo’n onderzoek nog niet was gedaan bij de aan ons meest verwante diersoort: de chimpansee. Onderzoek naar persoonlijkheden van chimpansees is tot op heden slechts door middel van enquêtes onder dierverzorgers gedaan en heeft zich vooral geconcentreerd op de vijf assen met menselijke persoonlijkheidsdimensies. Maar hebben dieren wel dezelfde soort persoonlijkheidskenmerken als mensen? In samenwerking met Dr. Sonja Koski van de Universiteit van Zürich en met hulp van enkele studenten van de Universiteit Utrecht ben ik op zoek gegaan naar de persoonlijkheden van de chimpansees van zowel Burgers’ Zoo, als ook DierenPark Amersfoort.

Het onderzoek

Ten eerste hebben we gekeken of  het  sociale gedrag per individu wezenlijk verschilt. En dit hebben we op twee verschillende onderzoeksmomenten gedaan om te garanderen dat deze verschillen ook daadwerkelijk consistent zijn. De chimpansees bleken op vele vlakken van elkaar te verschillen. Uiteindelijk konden wij zo vier verschillende persoonlijkheidscategorieën blootleggen: ‘socialiteit’, ’eerlijkheid’, ‘angstigheid’, en ‘speelsheid’.

Experimenten met de chimpansees

Om ook gedragingen te kunnen observeren die niet zo vaak voorkomen, hebben we de chimpansees aan tien gedragsexperimenten onderworpen. Daarmee hebben we gekeken hoe zij bijvoorbeeld reageerden op roofdieren, nieuwe fruitsoorten, of verscheidene puzzels. Wederom hebben we al die experimenten een half jaar later herhaald om te kijken of de verschillen in hun reacties consistent waren. En weer  vonden wij duidelijk consistente verschillen  die we uiteindelijk konden scharen onder de persoonlijkheidscategorieën: ‘dapperheid’ en ‘nieuwsgierigheid’. Door middel van zulk onderzoek weten we nu dat er overeenkomsten, maar ook verschillen zijn in de persoonlijkheden van chimpansees en mensen. Door de persoonlijkheden van chimpansees niet alleen met mensen, maar ook met andere soorten te vergelijken, hebben we nu bovendien een beter beeld hoe persoonlijkheden in de evolutie zijn ontstaan.