Een ster van de zee

Enige tijd geleden is er een artikel verschenen over de zee-egel. Het zal iedereen duidelijk zijn dat zee-egels behoren tot de groep van de stekelhuidige dieren. Dit keer wordt een andere vertegenwoordiger van de stekelhuidige dieren in de schijnwerpers gezet: de zeester.

De meeste zeesterren hebben vijf armen. Opmerkelijk is dat iedere arm dezelfde organen heeft. Zo heeft een zeester vijf maaglobben, vijf geslachtsorganen en vijf lichtgevoelige orgaantjes aan de punt van een arm. Als de zeester één of meerdere armen verliest aan een rover kan hij toch blijven leven door de reserveonderdelen. Het is wel essentieel dat het centrale deel van een zeester niet beschadigd is. Een verloren arm groeit langzaam weer aan. Dit fantastische fenomeen is typisch voor zeesterren. Een verdedigingstactiek die wel vrij desastreus is, maar voor een langzaam bewegend dier als een zeester zeer succesvol kan zijn. Helaas zijn er maar een paar zeesterren te vinden in de Ocean. Dit komt vooral doordat het lastig is om zeesterren te voeren. De trage eters worden vaak halverwege hun maaltijd gestoord door vissen in het aquarium die hun maaltje wegkapen.

Hydraulisch wandelen

Een zeester kan niet op zijn armen lopen, maar heeft samen met alle andere stekelhuidige dieren als de zee-egel, zeekomkommer en brokkelster een zeer ingenieus systeem: het zogenaamde ‘watervatenstelsel’. Dit hydraulische systeem bestaat uit een leidingenstelsel gevuld met water dat eindigt in de vorm van honderden zuignapvoetjes. Deze voetjes zijn aan de onderkant in verticale rijen te zien. Door de waterdruk in het leidingenstelsel te variëren en  spierkracht te gebruiken, kan hij de zuignapvoetjes bewegen. Hij zal nooit een sprinter worden, maar hij kan zich toch voldoende in zijn eigen slakkengang voortbewegen. Door gebruik te maken van de zuigwerking van de zuignapvoetjes kan een zeester zelfs ondersteboven aan een glasplaat hangen. Bij zee-egels zijn de zuignapvoetjes verspreid over het gehele lichaam waardoor ze zich gemakkelijk kunnen omdraaien.

Doornenkroon

Een zeer beruchte zeester is de doornenkroon. Deze prachtige zeester kan ruim 60 centimeter in doorsnede worden en een leeftijd van 30 jaar bereiken. De vele stekels aan de bovenkant van het lichaam vormen een imponerende waarschuwing voor rovers, bovendien zijn ze ook nog giftig. Voor een mens niet dodelijk, wel zeer pijnlijk. De soort is echter niet door zijn gif of uiterlijk berucht, maar door zijn voedselkeuze. Doornenkronen eten het weefsel van koraal. Hele koraalriffen worden door deze zeester leeggegeten. Zo zijn er riffen beschreven met op iedere 10 m² een doornenkroon. Wetenschappers zijn het er nog niet over eens waarom deze soort opeens in enorme aantallen voorkomt. Is dit een ‘normale’ variatie van een populatie? Een andere gedachte is dat de toename te wijten is aan het verdwijnen van een aantal belangrijke vijanden van deze zeester. Door de visserij op twee vijanden zou het aantal doornenkronen explosief kunnen zijn toegenomen. Eén van de vijanden zwemt in Burgers’ Ocean: de napoleonvis. Deze enorme lipvis is blijkbaar ongevoelig voor het gif. Echter deze tot twee meter grote vissen worden veel gevangen voor consumptie. Grote baarzen en napoleonvissen worden in restaurants in Hong Kong en China levend aangeboden.

Hierdoor zijn in de Indo-Pacific al vele van dit soort vissen verdwenen. Een andere bekende vijand van de doornenkroon is een prachtig schelpdier, de tritonschelp (Charonia tritonis). De souvenirhandel heeft een enorme impact op de populatie tritonschelpen en indirect daardoor op de toename van doornenkronen.

Maag uitstulpen

Door zijn krachtige uitstraling is de doornenkroon een prachtig dier voor in het aquarium. Vooral als het dier wordt gekoppeld aan het bovenstaande verhaal van overbevolking en niet te vergeten zijn zeer speciale dieet: koralen.

Zeesterren zijn over het algemeen vleeseters, maar dit doen ze wel op een zeer aparte manier. Terwijl de prooi wordt vastgehouden, stulpt de zeester zijn maag uit. Met enzymen uit de maag begint de vertering van zijn voedsel dus al buiten het dier. Vandaar dat doornenkronen het dunne laagje weefsel van koraal kunnen eten zonder het skelet te beschadigen. Het half verteerde weefsel wordt dan naar binnen geslobberd. Juist het specifieke voedsel van de doornenkroon kan het lastig maken om dit soort dieren in gevangenschap te houden. Om bedreigde koralen als voer te laten verdwijnen gaat te ver.

De Arnhemse doornenkronen zullen aan de Hollandse hap moeten wennen. Zeesterren staan bekend om hun passie voor mosselen. Met behulp van de duizenden zuignapvoetjes kan een zeester de twee mosselhelften iets van elkaar houden om zo zijn maag naar binnen te schuiven en de mossel te verschalken. Achter de schermen wordt de doornenkronen geleerd de Zeeuwse mossel zonder schelp te eten. Ook kleine stukjes vis begint de doornenkroon al te waarderen. Hopelijk zullen snel enkele dieren te zien zijn in het bassin van een giftige collega: de koraalduivel.