Zeespeldenkussen

Iedereen kent de zee-egel, maar naast zijn stekels houdt de kennis van dit dier vaak op.

Zee-egels behoren samen met zeesterren, zeekomkommers en zeeveren tot de groep van de stekelhuidige dieren. In het koraalrif en het nachtkoraalbassin bevinden zich meer dan acht soorten zee-egels. Deze dieren zijn vooral in deze aquaria geïntroduceerd om hun biologische functie.

Koeien van het rif

Samen met dokters- en  konijnvissen zijn zee-egels de belangrijkste grazers van het rif. Door de enorme begrazing van al deze dieren lijkt het alsof er weinig algen of wieren op het rif voorkomen. Toch is dit schijn. Bijna overal waar geen ander dierleven (zoals koralen of sponzen) is te vinden, zijn algen aanwezig als dunne laag op de stenen. De zee-egel krijgt zijn kostje binnen door dit dunne laagje weg te schrapen, waarbij een klein deel van de ondergrond wordt meegenomen. Dit poept hij weer uit als fijn zand. Om dit harde materiaal te lijf te kunnen gaan, bezit hij een zeer gespecialiseerd werktuig: de ‘lantaarn van Aristoteles’, vernoemt naar de vorm van dit orgaan. De ‘lantaarn van Aristoteles’ bestaat uit een ingewikkelde combinatie van spieren en botstructuren. Om een voorstelling van zijn ‘tanden’ te krijgen moet je vijf scherpe bijlen met de punten tegen elkaar aanhouden. Het resultaat is een prima werktuig voor het harde werk. De mond zit aan de onderkant van het dier en zijn anus aan de bovenkant. Het zicht van een zee-egel is beperkt. Aan de bovenkant van het lichaam zijn enkele plaatsen aanwezig die licht kunnen waarnemen. Zo kan het dier zich enigszins oriënteren, maar weet het ook wanneer de zon ondergaat. Dit is het moment voor een zee-egel om uit zijn holletje te kruipen om voedsel te zoeken. Overdag is het onveilig; dieren zoals trekkersvissen eten graag een zee-egel.

Veiligheid van de scherpe stekels

De diadeemzee-egel heeft lange scherpe stekels, tot wel 30 centimeter. Perfect om belagers op afstand te houden. Hoe botter de stekels hoe gemakkelijker deze barrière te doorbreken is. Een aantal soorten met korte stekels is daarom ook nog eens giftig. Terwijl de griffelzee-egel juist hele dikke stekels heeft die moeilijk te breken zijn. Ook andere dieren maken gebruik van de stekelige barrière; zo is de juweelkardinaalbaars die in Indonesië voorkomt een deel van zijn leven afhankelijk van de zee-egel. Aangezien de juweelkardinaalbaars een muilbroeder is, heeft het mannetje de eieren tot het moment van uitkomen in zijn bek. Op dat moment kan hij beslissen wat hij met zijn jonge broed gaat doen. Hij kiest voor een goed doordachte ‘kindercrèche’: de bescherming van de scherpe stekels van een zee-egel. Dit is soms te zien in het koraalrifbassin. De jonge dieren worden daar aan hun lot overgelaten en zullen enkele maanden meeliften met de zee-egel. Zo is de functie van een zee-egel in het koraalbassin breder dan enkel als ‘grasmaaier’ te werken.