Handopfok bij gorilla’s

Gorilla Makoua werd niet lang na haar geboorte in de Duitse dierentuin van Berlijn door haar moeder verstoten. Ze verhuisde dus al op zeer jonge leeftijd naar het dierenpark van Stuttgart.
Daar was in overleg met de coördinator van het Europese populatiemanagementprogramma voor gorilla’s een speciale gorillacrèche opgericht waar uit heel Europa onfortuinlijke jonge gorilla’s worden opgevangen, die om wat voor redenen dan ook niet bij hun moeder kunnen opgroeien. De apenverzorgers daar hebben ruime ervaring met pasgeboren gorilla’s en de kleintjes kunnen samen met lotgenoten opgroeien. Makoua groeide dus met soortgenoten en niet uitsluitend bij mensen op, maar toch waren dit soortgenoten in min of meer dezelfde leeftijdsklasse.

Gorilla’s zijn intelligente mensapen met vrij weinig aangeboren gedrag en veel aangeleerde gedragingen. Net als mensen leren ze in hun jeugd heel veel van hun ouders door af te kijken. Ook leren ze met name van hun moeders belangrijk sociaal gedrag: hoe gaan gorilla’s met elkaar om? Hoe reageer je adequaat op een terechtwijzing door een hoger geplaatst dier en wat zijn de tekenen van spanning binnen de groep? Hoewel Makoua zich fysiek ontwikkelde tot een gezonde gorilla, miste ze door deze situatie belangrijke levenslessen die jonge gorilla’s normaalgesproken met de paplepel ingegoten krijgen.

Toen Makoua op een leeftijd kwam dat ze oud genoeg was om in een bestaande gorillagroep te worden geïntroduceerd, kwam ze helaas dus wel met een achterstand binnen. Die bestaande gorillagroep werd op advies van de coördinator van het Europese populatiemanagementprogramma de groep van Burgers’ Zoo, waar Makoua op 28 november 2008 arriveerde. Na een rustige periode van gewenning die stapsgewijs verder werd opgebouwd waardoor ze steeds meer zag, rook en hoorde van de Arnhemse gorillagroep was het moment daar dat ze ook fysiek kennis mocht gaan maken met de gorilla’s. In het begin vond Makoua die grote volwassen soortgenoten vooral heel erg spannend.

Gorilla-etiquette

De eerste kennismaking van Makoua met zilverrug Bauwi, een indrukwekkend mannetje van bijna tweehonderd kilo, verliep niet bepaald vlekkeloos. Normaal gesproken stelt een nieuw vrouwtje zich onderdanig op, zodat ze des te sneller door het dominante mannetje geaccepteerd wordt als nieuw lid van zijn groep. Makoua was echter zo overrompeld door die grote, zilverkleurige reus dat ze hem pardoes een stomp op zijn gezicht gaf, toen hij nieuwsgierig kennis kwam maken! Een actie die volgens de ‘gorilla-etiquette’ absoluut ‘not done’ was en zelfs verkeerd had kunnen aflopen… Gelukkig schoof Bauwi haar bruusk en met één krachtige veeg van zijn machtige onderarm opzij en bleef het daar voorlopig verder bij. Wat Bauwi betreft kon ze voorlopig in haar vet gaar smelten!

Makoua moest erg wennen aan de voor haar nieuwe situatie en hield zich de eerste maanden vaak op aan de rand van de groep. Langzaam maar zeker observeerden de dierverzorgers echter steeds vaker speelgedrag met vooral de jonge gorilla’s in de groep. Nadat Bauwi die vreemde nieuwkomer een tijdje had genegeerd, zocht hij op een gegeven moment toch weer toenadering en gelukkig stelde Makoua zich toen minder angstig en agressief op. Makoua begon stapje voor stapje steeds meer haar draai te vinden. Enkele jaren later werden er zelfs paringen met Bauwi geobserveerd en na een acht maanden durende draagtijd werd Makoua in 2013 nu zelf moeder!

Ook bij deze belangrijke levensgebeurtenis startte Makoua helaas wederom met een achterstand. Veel met de fles grootgebrachte mensapenvrouwtjes weten zich geen raad met hun eigen eerste jong. Makoua had voor en tijdens haar draagtijd echter haar ogen en oren goed de kost gegeven in de gorillagroep, waar meerdere volwassen vrouwtjes jongen grootbrachten. Sinds haar komst naar Arnhem waren er maar liefst vijf gorilla’s geboren in de groep, waaronder zelfs een bij gorilla’s zeldzame tweeling. Opnieuw blijkt dan hoeveel jonge gorilla’s leren van ervaren volwassen dieren in de groep en hoe belangrijk het is voor de jonge dieren om af te kijken hoe ervaren vrouwtjes hun jongen grootbrengen, zodat ze dat gedrag later kunnen kopiëren op het moment dat ze zelf moeder worden.

Na een aarzelend begin met wat vallen en opstaan, waarbij Makoua en haar jong extra in de gaten werden gehouden door de dierverzorgers, ging Makoua het moederschap uiteindelijk steeds beter af. Gelukkig is ze inmiddels helemaal opgenomen in de groep en heeft ze haar draai steeds beter weten te vinden. Toch heeft ze nog steeds fases waarin ze zich een beetje moeilijk een houding weet te geven ten opzichte van sommige van haar groepsgenoten. Dat naast de jeugdervaringen ook persoonlijkheid en karakter een rol spelen, toont een ander vrouwtje in de gorillagroep aan. Nimba is in Barcelona met de fles grootgebracht en zij heeft de sociale vaardigheden die een gorilla nodig heeft in de groep duidelijk beter onder de knie en is behoorlijk zelfverzekerd.

Dit verhaal illustreert zowel de noodzaak om soms tot handopfok over te gaan om een jonge mensaap eenvoudigweg van de dood te redden, als de belangrijke levenslessen die het jonge dier in kwestie dan mist doordat het niet met zijn moeder in een natuurlijke, sociaal gestructureerde gorillagroep opgroeit. Laat je een jong diertje als het nodig is wel of niet door mensen grootbrengen? Dat is een belangrijk dilemma waar je als dierenpark altijd erg goed over na moet denken bij de keuzes die je maakt.