Een leven lang naar apen kijken

Hoeveel kinderen kunnen nou met droge ogen beweren dat ze een dierenpark als achtertuin hebben? Toch was dit voor Jan van Hooff de dagelijkse realiteit van zijn jeugd, als oudste zoon van het directiepaar Reinier van Hooff en Lucie Burgers, die samen Burgers’ Dierenpark bestierden.

Hoeveel kinderen kunnen nou met droge ogen beweren dat ze een dierenpark als achtertuin hebben? Toch was dit voor Jan van Hooff de dagelijkse realiteit van zijn jeugd, als oudste zoon van het directiepaar Reinier van Hooff en Lucie Burgers, die samen Burgers’ Dierenpark bestierden. Zo kreeg Jan van Hooff de bewondering en verwondering voor dieren al met de paplepel ingegoten. Samen met zijn broer Antoon en zus Johanna groeide hij op in het dierenpark van zijn ouders, ten noorden van de stad Arnhem gelegen. Regelmatig nam opa Johan Burgers hen mee op een wandeling door het park en natuurlijk ravotten zij als opgroeiende kinderen met vriendjes en vriendinnetjes in deze kleurrijke wereld vol exotische dieren en spannende avonturen.

Blijf op de hoogte over de chimpansees

Wanneer u hier uw e-mailadres achterlaat, bent u altijd als eerste op de hoogte over de ontwikkelingen bij de chimpansees.

Burgers' Zoo in oorlogstijd

De Tweede Wereldoorlog stond echter voor de deur en Nederland werd bezet door de Duitsers. Na die roerige meidagen van 1940 ging het leven aanvankelijk redelijk op de oude vertrouwde voet verder. 1942 was zelfs een zeer goed jaar voor het dierenpark, omdat de stranden door de Duitsers als verboden terrein werden bestempeld en mensen toch graag wat ontspanning zochten in deze onzekere tijden. Tegenover deze redelijk rustige tijd stonden echter de verschrikkingen van 1944 en 1945. Tijdens de Slag om Arnhem als laatste fase van Operatie Market Garden probeerden de geallieerden de bruggen bij Arnhem te veroveren om zo te kunnen doorstoten naar het Roergebied en het hart van het Derde Rijk. Het zou echter anders lopen en de Engelsen en Polen werden teruggeslagen door felle Duitse weerstand. ‘A Bridge Too Far’ zou niet alleen een bekend en later succesvol verfilmd boek worden, maar ook een historisch begrip.

Burgers’ Dierenpark had daarbij bovendien de pech vlakbij Fliegerhorst Deelen te liggen, een belangrijk strategisch doel om met bommen en granaten te bestoken voor de geallieerden, omdat de Luftwaffe hier een belangrijke basis had. Regelmatig kwam het arme dierenpark letterlijk in de vuurlinie te liggen. Veel dieren en zelfs twee medewerkers kwamen om in dit oorlogsgeweld en voor het huidige Koninklijke Burgers’ Zoo vormde deze periode de zwartste bladzijden in de geschiedenis van het dierenpark. Reinier van Hooff moest praten als Brugman om de Duitsers ervan te weerhouden om alle dieren als oorlogsbuit naar Hagenbeck Zoo in Hamburg te verschepen en de familie kreeg toestemming om in het park te blijven om voor de dieren te kunnen zorgen, toen de hele stad geëvacueerd werd door de Duitsers. Pas in 1945 werd Arnhem definitief bevrijd.

Gezichtuitdrukkingen

Na de oorlog begon de wederopbouw. Voor heel Nederland in het algemeen en ook voor Burgers’ Dierenpark in het bijzonder. Veel was verwoest en er moest letterlijk veel puin worden geruimd. Jan van Hooff ging biologie studeren in Utrecht en kwam door zijn studie in contact met beroemde biologen als Nico Tinbergen en Desmond Morris. Hij verhuisde namelijk voor zijn studie naar Londen, waar hij de nog jonge Jane Goodall leerde kennen, die zou uitgroeien tot een wereldberoemde chimpanseedeskundige dankzij haar veldwerk in Tanzania. Jan deed zelf veel onderzoek naar gezichtsuitdrukkingen bij mensapen en andere primaten. Met haarfijne beschrijvingen en illustraties analyseerde hij de betekenissen van uiteenlopende gezichtsuitdrukkingen bij de apen en beschreef zo onder andere het spelgezicht, het blote tanden-krijsgezicht, of juist het stille blote tanden-gezicht. Vaak lijken onze gelaatsuitdrukkingen verrassend veel op die van andere primaten. Soms betekenen ze ook hetzelfde, maar niet altijd. Dan kun je er met een oppervlakkige vergelijking behoorlijk naast zitten en kunnen er flinke misverstanden ontstaan. Jan van Hooff benadrukt dat je allereerst heel nauwkeurig moet observeren en analyseren wat je nu precies ziet, alvorens meteen naar conclusies te springen.

Jan van Hooff heeft echter ook het nodige veldwerk in tropische landen verricht, onder andere in Afrika waar hij chimpansees in het wild heeft gezien en in Indonesië waar hij de orang-oetans van heel dichtbij heeft kunnen observeren. Soms zelfs van iets te dichtbij, toen een indrukwekkende volwassen man van meer dan honderd kilo eens briesend poolshoogte kwam nemen en het Jan van Hooff toch maar verstandiger leek om deze lijfelijke kennismaking niet verder af te wachten!

Een revolutionaire chimpanseegroep

In New Mexico (USA) verrichtte Jan van Hooff gedragsonderzoek aan een chimpanseegroep van zo’n twintig tot dertig dieren, die op een zeer ruim eiland werden gehouden door de US Airforce. Zijn ervaringen met deze groep zouden later leiden tot de opening van het moderne chimpanseeverblijf in Burgers’ Dierenpark in 1971, een revolutionair project dat nog nooit eerder was vertoond in dierenparken tot die tijd. Van Hooff had veel studenten onder zijn hoede en begeleidde een aantal beroemd geworden wetenschappers, zoals Frans de Waal en Otto Adang. Allemaal raakten zij geïnspireerd door die bevlogen professor in de gedragswetenschappen.

Als begenadigd spreker weet Jan van Hooff zijn passie en fascinatie voor dieren en natuur namelijk uitstekend over te brengen op zijn toehoorders. Of het nu gaat om de studenten biologie aan Universiteit Utrecht of Universiteit Wageningen waar hij jarenlang als professor heeft gedoceerd, of de mensen thuis voor de buis wanneer hij weer eens te gast is in een talkshow of actualiteitenprogramma. Hij kan daarbij putten uit een grote kennis van het dierenrijk en zijn jarenlange ervaring als professor, academicus, primatoloog en gedragswetenschapper. Humor is een belangrijk onderdeel van zijn presentatiewijze en met treffende, kleurrijke voorbeelden uit het dierenrijk weet hij zijn verhaal altijd goed te verlevendigen. Jan van Hooff zegt zelf dat hij heel veel geleerd heeft door een leven lang naar apen te kijken: allereerst over deze bijzondere dieren, maar zeker ook over de mens.