Spons aan het werk

Iedereen heeft wel van het bestaan van sponzen gehoord. Maar niet iedereen zal de voor- en achterkant van een spons herkennen, laat staan zich realiseren dat sponzen een belangrijke functie hebben in de Ocean.

Iedereen heeft wel van het bestaan van sponzen gehoord. Maar niet iedereen zal de voor- en achterkant van een spons herkennen, laat staan zich realiseren dat sponzen een belangrijke functie hebben in de Ocean. Deze verborgen levende dieren hebben veel geheimen, waarvan wij er een aantal in dit stuk ontrafelen. In sommige landen worden gedroogde sponzen gebruikt als schoonmaakspons. In Burgers’ Ocean worden de levende sponzen ingezet om het water schoon te maken. 

Wat is een spons?

Een spons is een heel eenvoudig dier. Een spons heeft geen kloppend hart, geen hersenen, zelfs niet eens organen. Sponzen zijn de meest primitieve meercellige dieren. Ze zijn bijzonder om hun eenvoud; een succesformule die het mogelijk maakt om in veel watermilieus te kunnen overleven. Zo vind je ze in de zee tot op enorme dieptes, maar ook in het zoetwater van Nederland. 

De spons heeft maar een paar types cellen en zit eigenlijk altijd vast aan substraat. Sponzen zijn een soort filters. Via een heleboel kleine gaatjes stroomt het water bij het dier naar binnen, speciale cellen vangen het voedsel uit het water en de rest van het water gaat er via een paar grote gaten weer uit. Kleine zweephaartjes in de celkolonie zorgen voor de waterbeweging, maar een beetje hulp van moeder natuur is belangrijk. Sponzen houden daarom van veel stroming. 

Sponzen in Burgers’ Ocean

In het koraalrif zijn vooral in het begin veel sponzen meegelift met de ‘levende stenen’ waaruit het rif werd opgebouwd. Deze ‘levende stenen’ zijn poreuze stenen uit de zee rondom Indonesië, waarin heel veel klein zeeleven verstopt zit. In het eerste jaar van het koraalrif floreerden de sponzen. De omstandigheden waren perfect voor deze filterende dieren. Overal zag je paarse, zwarte, grijze, rode en gele kolonies op de rotsen groeien. Eén van de grootste sponsspecialisten ter wereld, dr. van Soest, heeft twintig soorten op naam kunnen brengen. Maar vlak daarna ging het mis met het sponzenkoninkrijk. Dit kwam doordat het water van het koraalrif schoner werd, waardoor er voor de sponzen minder voeding in het water beschikbar was. Daarnaast konden de sponzen het gevecht om ruimte niet meer winnen van algen, koralen en andere lichtminnende levensvormen.

Duister leven

Sponzen leven op een natuurlijk koraalrif veelal verscholen in grotten, gaten of onder koralen. Dit komt omdat de meeste sponzen geen licht nodig hebben om te overleven. Het is dan voor een spons eenvoudiger om in de duisternis te verdwijnen dan om op een plek in het licht te vechten met allerlei ander leven. Dit zie je nu ook in het Arnhemse koraalrif. De meeste sponzen die nog in het koraalrifbassin te vinden zijn, zitten verstopt onder de stenen. Ook slim, want er zwemmen verschillende soorten keizersvissen in het bassin die sponzen op het menu hebben staan. Wel zat er ooit in het koraalrif een spons die heel hard groeide omdat hij in symbiose samenleefde met een algje; net als bij veel koraalsoorten het geval is. Deze spons wordt in de aquariumwereld ‘killer spons’ genoemd, omdat hij er om bekend staat koralen te overgroeien. Wij hebben hem uit het bassin gehaald voordat er problemen op konden treden. Tenslotte is in Burgers’ Ocean geen grote oceaan om de hoek die regelmatig larfjes van sponzen of koralen binnen laat stromen. Als soorten in het koraalrifbassin verdwijnen, dan komen ze niet vanzelf terug en zullen ze handmatig opnieuw moeten worden ingebracht.

Sponzen kweken

Binnen de wetenschappelijke wereld is er veel interesse in het kweken van sponzen. Sponzen maken namelijk stoffen aan waar de biochemische industrie zeer veel interesse in heeft. De speciale ‘spons-stoffen’ werken giftig tegen bepaalde cellen. Dat is ideaal voor medische toepassingen. Sponzen produceren deze stoffen om te voorkomen dat ze worden opgegeten, daarom laten de meeste diersoorten ze ook met rust. Het blijkt niet mee te vallen om sponzen te kweken. Dit komt omdat het nabootsen van een passend milieu en de juiste voeding lastig zijn. In de Ocean doen de sponzen het op dit moment heel goed in het tunnelbassin. Als je in de tunnel staat, zie je tegen de wanden en pilaren enorme plakkaten sponzen, die trouwens niet echt lijken op de welbekende spons voor in bad! In dit bassin zijn de omstandigheden blijkbaar goed en natuurlijke vijanden hebben ze daar ook niet. In een onderdeel van het filter zitten zelfs nog meer sponzen! De denitrificatie-filter haalt met behulp van specialistische bacteriën nitraat uit het water. De sponzen doen zich tegoed aan het afval van deze bacteriën en ook aan het overschot aan bacteriën zelf. Zo vervullen ze een belangrijke functie in de filter en hun werk kan wel eens heel belangrijk zijn voor de waterkwaliteit in het koraalrifbassin. De introductie van meer sponzen in het koraalrif kan een belangrijke element worden voor de toekomstige ontwikkeling van het koraalrif.