Beroemde chimpansee overlijdt op hoge leeftijd

Dinsdag 5 april 2016 is één van de oudste chimpansees van Europa gestorven. Chimpansee 'Mama' werd internationaal beroemd dankzij primatoloog Frans de Waal.

Dinsdag 5 april 2016 is chimpansee Mama op 59-jarige leeftijd gestorven in Koninklijke Burgers’ Zoo als één van de oudste chimpansees van Europa. Een leeftijd van 59 jaar is in chimpanseebegrippen hoogbejaard. Mama is naar schatting in 1957 in het wild geboren, waarna ze jarenlang leefde in de Duitse dierentuin van Leipzig. In 1971 kwam Mama samen met de chimpanseevrouwen Gorilla en Franje naar Arnhem, waar zij de start vormden van een nieuwe chimpanseekolonie die wereldberoemd zou worden.

Gedeeld verblijf

Voor het eerst in de dierentuingeschiedenis werden verscheidene volwassen chimpansees samen gehouden in één verblijf. Deskundigen en dierentuindirecteuren voorspelden een grote ramp, maar de scepsis sloeg snel om in bewondering. Vooral dankzij het baanbrekende gedragsonderzoek van toenmalig student Frans de Waal, tegenwoordig een internationaal bekende primatoloog, werd Mama vanwege haar dominante en invloedrijke rol in de chimpanseegroep wereldberoemd. 

Bovenaan de rangorde

In haar gloriedagen stond Mama aan de absolute top van de rangorde binnen de Arnhemse chimpanseegroep. Frans de Waal noemt haar in zijn veelgeprezen boek Chimpanseepolitiek zelfs ‘de oudste en ongetwijfeld gevaarlijkste vrouw van de groep.’ Aanvankelijk bestond de groep alleen uit vrouwen. Vrouwen hebben de neiging om gemener te vechten dan mannen. Normaal gesproken grijpen dominante mannen in, maar in deze groep was Mama de baas en ze regeerde met ferme hand. Toen er enkele volwassen mannen werden geïntroduceerd, kregen zij het zwaar te verduren en pas toen Mama en Gorilla tijdelijk afgezonderd werden, ontstond er een nieuwe sociale rangorde.

Frans de Waal over Mama:

“Mama was de ‘grande dame’ van de chimpanseekolonie. Dat was al zo toen ik er werkte, in de zeventiger jaren, maar ook toen ze ouder werd en slechter ging lopen bleef dat zo. Ze had een uitzonderlijk sterke en dominante persoonlijkheid, zodat geen man die aan de macht wilde komen om haar heen kon. Ze bracht ook troost als er spanningen waren en bemiddelde in conflicten. Ze zal heel erg gemist worden, ook door mij, want ik heb zelden zo’n bewonderenswaardig karakter gezien bij zowel mensen als mensapen.”

Jan van Hooff over Mama:

“Heel veel mensen die ik heb rondgeleid, na voordrachten en bij cursussen, kenden haar. Als we dan bij het verblijf arriveerden, kwam Mama uit de verste uithoeken naar me toe rennen om me van de overkant van de gracht opgewonden te begroeten, op z’n chimpansees, met een luid hijgend ‘ohoh!’. Het laatste jaar ging dat alsmaar moeizamer. Ze deed er steeds langer over voordat ze strompelend de gracht bereikte. Ik zal haar absoluut missen.”

Belangrijke sociale rol

Na haar terugkomst in de groep moest Mama zich hier schoorvoetend bij neerleggen. Ondanks haar naam was ze een slechte moeder. Niet zelden moesten haar jongen met extra hulp van verzorgers worden grootgebracht. Op latere leeftijd werd ze door haar groepsgenoten gewaardeerd vanwege haar verzoenende vaardigheden en haar bemiddelende rol bij conflicten. Ze heeft haar hele leven een hoge positie in de groep behouden, al heeft kleindochter Morami al een aantal jaren haar centrale rol overgenomen.