Op zoek naar bedreigde chimpanseecultuur

Burgers’ Zoo heeft in 1980 een stichting in het leven geroepen ter (financiële) ondersteuning van gedragsonderzoek aan dieren dat ten goede komt aan de verbetering van het leefmilieu en de leefcondities, zowel in het wild als in dierentuinen. Het is de Lucie Burgers Stichting, genoemd naar de dochter van de oprichter van het dierenpark. In 2008 heeft de stichting onder andere het chimpanseeonderzoek van Cleve Hicks in de Democratische Republiek Congo gesteund.

Een maagdelijke wildernis

Chimpansees, onze naaste verwanten, worden acuut met uitsterven bedreigd door de aanslag die de mens op hun Afrikaanse leefgebieden pleegt. Nog maar honderd jaar geleden kende Pan troglodytes bijna twee miljoen individuen; tegenwoordig zijn er niet meer dan 250.000 over en dat aantal neemt zienderogen af. Met die gedachte begon Cleve Hicks in 2004 aan een vier jaar durende studie naar één van de meest afgelegen gebieden op aarde: de bossen en savannen van Bili in de Democratische Republiek Congo (DCR). Er werd beweerd dat er in die streek niet alleen olifanten, leeuwen, luipaarden en andere grote dieren leefden, maar (misschien) ook een nieuwe ondersoort van de chimpansee.

Het betoverde woud van Gangu

Er leefden inderdaad overal chimpansees. Cleve en zijn team ontdekten een unieke chimpanseecultuur: de apen sliepen vaak in bodemnesten (een gorilla-achtige gewoonte), sloegen slakken en termietenheuvels kapot en peurden naar mieren met behulp van 2,5 meter lange twijgen. Hun spoorzoeker Ligada vertelde over een ‘betoverd woud’ dat Gangu heette, veertig kilometer van het dichtstbijzijnde dorp. Volgens Ligada werden de chimpansees daar niet bejaagd en dus zouden ze geen angst voor mensen hebben.

Ontmoetingen met luipaarden en naïeve chimpansees

Toen de onderzoekers Gangu binnenkwamen, na diepe moerassen en dicht begroeide savannen te hebben doorkruist, troffen zij geen sporen van mensen aan, maar wel veel olifantenmest en een luipaard die achter penseelzwijnen aanzat. De chimpansees waren precies zoals Ligada had gezegd dat ze zouden zijn: zeer nieuwsgierig en niet bang voor mensen. Ze kwamen zelfs naar beneden uit de bomen om die vreemde tweebenige indringers te onderzoeken. De chimpansees waren erg talrijk – elke avond viel het team in slaap, terwijl ze luisterden naar de uitbundige concerten van gedrum op bomen en geloei uit chimpanseekelen. Hicks vond zelfs bewijzen dat een chimpansee een luipaard verorberd had!

Verbannen uit het paradijs

De onderzoekers maakten plannen om in 2007 terug te gaan naar dit betoverde woud om het onderzoek verder uit te breiden. Het team van Hicks werkte samen met een maatschappelijk betrokken natuurbeschermingsproject van de Wasmoeth Wildlife Foundation. Koffie werd tegen een hoge prijs gekocht van de plaatselijke Azande in ruil voor hun hulp bij de bescherming van het woud. Totaal onverwacht viel deze basis echter plotseling weg. Er werd goud ontdekt in het gebied en ongeveer 3000 illegale goudzoekers drongen het maagdelijke jachtreservaat binnen. De goedzoekers begonnen te jagen en het plaatselijke wild te verkopen. Dus besloot Hicks naar een beter gebied uit te wijken - als dat er tenminste was!

Interessante ontdekkingen

Met de welwillende steun van de Lucie Burgers Stichting vervolgde hij vorig jaar zijn onderzoek naar chimpanseeculturen in het noorden van de Democratische Republiek Congo. Het team van Hicks heeft de grootste chimpanseecultuur ontdekt die tot nog toe beschreven is, een ‘megacultuur’. Overal waar de onderzoekers keken, vonden ze bodemnesten, mierenpeurplekken en kapotgeslagen slakken verspreid over een gebied van minstens 35.000 vierkante kilometer. Deze vondst heeft een enorme betekenis, niet alleen voor de ontwikkeling van cultuur bij de vroege mens, maar ook voor de natuurbescherming. Het feit dat chimpansees nog steeds cultuurgoed over dit hele gebied kunnen uitwisselen, betekent dat hun leefgebied nog niet gefragmenteerd is. Ze maken deel uit van de grootste overgebleven aaneengesloten populatie van deze soort op aarde!

Een exploderende ‘bush meat’ crisis

De Bili-Uele chimpansees en hun unieke cultuur worden echter samen met vele andere fascinerende diersoorten met onmiddellijke vernietiging bedreigd door de snel opkomende handel in ‘bush meat’. Die illegale handel is nauw verbonden met de sterk groeiende ambachtelijke mijnbouw, die zich vanuit de stad Buta in voorheen onaangeroerde bossen en savannen verbreidt. Jammer genoeg blijkt deze slachtpartij zich het afgelopen jaar met de goudzoekers naar Bili te hebben verplaatst.

Stille getuigen van een slachtpartij

Tussen september 2007 en november 2008 zagen de onderzoekers in het Buta-gebied ten zuiden van de Uele rivier 34 chimpanseeweesjes en 31 kadavers die te koop werden aangeboden. Ze registreerden bovendien delen van twaalf olifanten, tien okapi’s, negen luipaarden, twee nijlpaarden en honderden apen. Okapihuiden worden gebruikt om er ligstoelen van te maken en olifantenoren voor het maken van kerktrommels.