Natuurbescherming in de Kafue Flats in Zambia

De Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD), waarvan Burgers' Zoo sinds de oprichting in 1966 lid is, werkt samen met het Wereld Natuur Fonds (WNF) aan een natuurbeschermingsproject in de Kafue Flats in Zambia.

De Kafue Flats

De Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD), waarvan Burgers' Zoo sinds de oprichting in 1966 lid is, werkt samen met het Wereld Natuur Fonds (WNF) aan een natuurbeschermingsproject in de Kafue Flats in Zambia. De Kafue Flats vormen een belangrijk overstromingsgebied, ook wel "wetland" genoemd, waar van oorsprong een grote biodiversiteit werd aangetroffen. Omdat de rivier de Kafue die dwars door dit natuurgebied slingert regelmatig overstroomde, ontstond er een gebied dat erg vruchtbaar was en een grote verscheidenheid aan planten herbergde. Deze planten trokken planteneters als antilopen, zebra's en giraffen aan, waarvan de Kafue lechwe, een bijzondere waterbok, alleen in dit gebied voorkomt. Dankzij de aanwezigheid van veel planteneters bood het gebied ook volop voedsel voor vleeseters als leeuwen, cheeta's en luipaarden.

Stuwdammen voor elektriciteit

Aan de verleden tijd die veelvuldig in de vorige alinea is gebruikt, heeft u al kunnen merken dat deze situatie helaas ten nadele is veranderd. De Zambiaanse regering besloot namelijk twee stuwdammen aan te leggen, waardoor elektriciteit gewonnen kon worden door gebruik te maken van de natuurlijke kracht van het stromende water. De stuwdammen leveren momenteel 50% van alle elektriciteit in Zambia en zijn voor de economie van het Afrikaanse land niet meer weg te denken. Door de regulering van het water door middel van deze stuwdammen leiden tijden van overvloed niet meer tot spontane overstromingen, die voor het bestaan van het natuurgebied juist zo essentieel zijn. De biodiversiteit in het gebied begon hierdoor - en door andere oorzaken als bevolkingsgroei en stroperij - danig af te nemen. De natuurlijk ontstane samenhang in de vorm van voedselketens en samenlevingsverbanden tussen dieren brokkelde beetje bij beetje af: planten stierven af door gebrek aan water en planteneters trokken uit het gebied weg, gevolgd door de vleeseters die hen bejagen.

Een ingewikkelde uitdaging

Het WNF constateerde dat ingrijpen noodzakelijk was om het gebied van de ondergang te redden, maar de problemen waren divers en te veelomvattend om direct aan te pakken. Door middel van educatie van de lokale bevolking, overleg met de regering van Zambia en de elektriciteitsmaatschappij als eigenaar van de stuwdammen en maatregelen die stroperij tegen gaan, is de situatie gelukkig aan de beterende hand. Echter, de biodiversiteit was verdwenen en het natuurlijke proces om deze biodiversiteit terug te krijgen is een proces van jaren. Dit proces kan worden versneld door het verplaatsen van diersoorten die in een bepaald gebied een overschot vormen en daar problemen met de lokale bevolking veroorzaken naar dit gebied waar ze van oorsprong voorkwamen. Dit klinkt echter veel eenvoudiger dan het in werkelijkheid is, want hoe vang je wilde dieren op een wijze die voor hen zo min mogelijk stress veroorzaakt? En hoe voorkom je het gevaar dat je ziektes introduceert bij de kleine dierpopulaties die nog in de Kafue Flats voorkomen? Hoe verplaats je bovendien groepen wilde dieren over een afstand van soms wel honderden kilometers?

De rol van de NVD

Op dit punt is de kennis die de NVD en haar leden door de jaren heen hebben opgedaan van essentieel belang. Dierentuinen hebben al vele jaren ervaring met het vervoeren van allerlei diersoorten naar andere dierentuinen in Europa en zelfs daarbuiten, veelal in het kader van internationale fokprogramma's. Ook is er veel veterinaire ervaring. Dieren die uit andere dierentuinen arriveren of naar andere parken toe gaan, moeten medisch onderzocht zijn en in de meeste gevallen een tijd in quarantaine doorbrengen. Nerveuze soorten worden soms door de dierenarts op het transport voorbereid met kalmerende middelen en ook de transportkisten of trailers worden steeds beter aangepast aan de behoeften of de geaardheid van de dieren. Tenslotte zijn de dierenartsen die in de NVD-tuinen werken op de hoogte van de meest voorkomende ziekten onder wilde dieren en de behandelwijze daarvan. De samenwerking tussen de NVD en het WNF bundelt dus kennis van zaken, daadkracht, politieke invloed en financiële middelen om op krachtige wijze een natuurbeschermingsproject op te zetten en uit te voeren.

Aandacht binnen de dierentuinen

De maatregelen die hierboven zijn beschreven, hebben allemaal betrekking op zogenaamde in situ natuurbescherming. De natuur wordt in dat geval op de natuurlijke locatie zelf beschermd. Daarnaast beschikken dierentuinen over krachtige middelen voor zogenaamde ex situ natuurbescherming. Ex situ houdt in dit geval in dat een natuurbeschermingsproject wordt ondersteund op een andere locatie dan de natuurlijke locatie waar dat specifieke project zich bevindt. Dierentuinen kunnen bijvoorbeeld de betreffende diersoorten fokken en zo helpen aan hun instandhouding. Maar de parken ontvangen jaarlijks ook miljoenen bezoekers en kunnen deze bezoekers informeren over de zorgelijke staat waarin bijvoorbeeld de Kafue Flats zich bevinden en wat daaraan gedaan kan worden. Naast informeren, kunnen dierentuinen ook om vrijwillige financiële ondersteuning van de dierentuinbezoekers vragen. Alle beetjes die op deze manier per individuele bezoeker worden opgehaald, vormen samen een fors bedrag waarmee daadwerkelijk belangrijke steun kan worden gerealiseerd.

Panelen en een bewegende transportkist

Een speciale werkgroep van de NVD heeft daarom informerende panelen ontworpen om de bezoekers het belang van het behoud van de Kafue Flats uit te leggen en het translocatieplan (= de verplaatsing van dieren) uit de doeken te doen. Om de informatie ook aantrekkelijk voor kinderen te maken, zijn de informatieborden uitgebreid met een nagebouwde transportkist voor dieren. Kinderen kunnen hierin plaatsnemen om te ervaren hoe een dier een transport ondergaat. De transportkist maakt wiebelende bewegingen om het effect van een transport nog te vergroten. Spelenderwijs begrijpen kinderen wat voor uitgebreide maatregelen er nodig zijn om een wild dier uiteindelijk van A naar B te kunnen vervoeren. De panelen en de transportkist zijn vanaf oktober 2005 enkele jaren in Burgers' Zoo te zien en één van de panelen is speciaal ontworpen om de actuele tussenstand te tonen: hoe het gaat met de Kafue Flats op dat moment en bijvoorbeeld hoeveel dieren er naar het gebied verplaatst zijn.