Camouflage: automimicry

De epaulethaaien in de Ocean danken hun naam aan het feit dat zich direct achter de kop van deze haaien een grote zwarte vlek bevindt. Epauletten zijn opvallende, decoratieve schouderstukken die bijvoorbeeld op militaire uniformen worden gebruikt. De zwarte vlekken hebben wel wat weg van zo’n epaulet. Het doel is echter dat een potentiële vijand, bijvoorbeeld een veel grotere haaiensoort, denkt dat hij in het donkere oog van een veel groter dier staart. De epaulethaai maakt dan handig gebruik van dit moment van aarzeling en verwarring door snel een veilig heenkomen te zoeken: het kan dus een verschil van leven of dood betekenen!

Andere vissoorten, zoals bijvoorbeeld de oogvlekkoraalvlinder, hebben de opvallende zwarte oogtekening juist op de achterkant van hun lichaam zitten. Naast het effect van het creëren van verwarring bij vijanden, vormt de locatie op de achterzijde van het lichaam ook een afleidingsmanoeuvre: wanneer de vijand een aanval denkt te doen op de ‘kop’ van de vis (waar het nepoog zit) richt hij zich in feite op de minder vitale achterzijde van de vis. Dat kan het verschil betekenen tussen wat spreekwoordelijke kleerscheuren en een dodelijke beet.

Bij sommige vlinders kun je ook de voorkant en achterkant door elkaar halen, zoals bij de zebramozaïekvlinder in Burgers’ Mangrove. Op zijn achterlijf heeft hij ‘oogjes’ en hij zit ook altijd ondersteboven op stengels en takken. Wordt hij aangevallen, dan vliegt de vlinder doodleuk de andere kant op weg! Ook grote nepogen op het lichaam als vorm van automimicry komen niet enkel bij vissen, maar ook bij vlinders voor. We zien deze camouflagetechniek bij diverse vlindersoorten in de Mangrove bijvoorbeeld. Op de vleugels van de uilvlinder en van de blauwe morpho zijn verschillende ogen afgebeeld. Door die vleugels plotseling dicht te klappen, raakt een vijand in verwarring, omdat hij denkt plotseling door verschillende paren grote ogen aangestaard te worden.

En natuurlijk zijn er ook voorbeelden bij vogelsoorten. Terwijl pauwen en argusfazanten de ogen op hun rugveren laten zien om vrouwtjes te imponeren, toont de zonneral indrukwekkend grote ‘verenogen’ op zijn gespreide vleugels om vijanden in verwarring te brengen.