De geheimtaal van savannedieren

Zo’n beetje elke kleuter kun je vragen om een koe, een kat of een aap na te doen. Maar wil je een kind wat meer uitdagen, vraag dan eens om het geluid van een giraf, een neushoorn of een antilope na te doen! Dat is een heel stuk moeilijker! Want hoe brult, loeit of mekkert zo’n dier? Maken ze eigenlijk wel geluiden? Of hebben ze andere manieren om met elkaar te communiceren?

Zo’n beetje elke kleuter kun je vragen om een koe, een kat of een aap na te doen. Maar wil je een kind wat meer uitdagen, vraag dan eens om het geluid van een giraf, een neushoorn of een antilope na te doen! Dat is een heel stuk moeilijker! Want hoe brult, loeit of mekkert zo’n dier? Maken ze eigenlijk wel geluiden? Of hebben ze andere manieren om met elkaar te communiceren?

Infrasone geluiden

Vrij recent heeft men vastgesteld dat Afrikaanse olifanten niet de enige dieren zijn die elkaar boodschappen geven via infrasone geluiden. Ook neushoorns en giraffen – beide wel in staat om voor ons hoorbare geluiden voort te brengen, maar ze doen het als volwassen dieren slechts zelden - maken van deze vorm van communicatie gebruik. Doordat de savanne een open landschap is, zijn er weinig obstakels voor de verdragende, laagfrequente geluiden. Dat maakt het mogelijk dat zo’n geluid een bereik heeft van een flink aantal kilometers. Wij mensen kunnen alleen met speciale meetapparatuur infrasone geluiden voor ons hoorbaar maken.

Toevalstreffer

Dat neushoorns ook gebruik maken van infrageluid is helemaal per toeval ontdekt tijdens een studie in een Amerikaanse dierentuin. Eigenlijk wilde de studente daar de olifanten ‘afluisteren’. Toen merkte zij op dat in het aangrenzende verblijf van alles te horen was en die ‘geluidsproducent’ was een breedlipneushoorn! De laatste jaren wordt nu zowel aan giraffen als ook aan neushoorns versterkt bio-akoestisch onderzoek gedaan. Dit is een mooi voorbeeld van wetenschappelijk onderzoek in dierentuinen, waarbij er interessante biologische weetjes ontdekt worden. Dit ondanks het feit dat de leefomstandigheden van de dierentuindieren slechts gedeeltelijk te vergelijken zijn met die van hun wilde soortgenoten. 

Waar hebben ze het over?

Om een idee te hebben waarover giraffen en neushoorns met deze lage tonen met elkaar communiceren, moeten wetenschappers nog een tijd doorgaan met luisteren. Daarnaast dient dan de reactie van verschillende naburige soortgenoten op deze geluiden geregistreerd te worden, waarbij dus ‘naburig’ in dit geval ook kilometers verderop kan zijn. Een leuke uitdaging voor de onderzoekers die veel teamwerk vereist. Ondertussen spreken experts het vermoeden uit  dat neushoornvrouwtjes met infrasone geluiden hun vruchtbaarheidsstatus in de wijde omgeving bekend maken. Bij giraffen zijn de boodschappen nog niet ontrafeld. Maar men heeft wel ontdekt dat te zien is wanneer de langnekken infrageluiden uitstoten. Giraffen strekken dan hun hals helemaal door en bewegen daarbij hun hoofd wat naar achteren. Giraffensoortgenoten tonen daarop gedragsreacties die op luisteren lijken: ze bewegen hun nekken en hun oren.

Parelhoenders zijn luistervinken

Dat een diersoort die bepaalde geluiden voortbrengt deze ook kan horen, lijkt voor de hand te liggen, maar is nog niet altijd zeker. Er is nog weinig over bekend. Terwijl wij mensen niets doorhebben van de ‘giraffenpraat’, kunnen bijvoorbeeld helmparelhoenders deze geluiden wel goed waarnemen. Maar zelf infrasone geluiden voortbrengen kunnen deze hoenders niet. Het is uiteraard weinig aannemelijk dat de vaardigheid van parelhoenders om lage frequentie te kunnen horen in de evolutie is ontstaan om giraffen te kunnen beluisteren. Waarschijnlijk dient het meer voor het waarnemen van onweer in de verte dat ook een laagfrequent ‘gerommel’ is.

Communiceren met geuren

Ellipswaterbokken en basterdgemsbokken luisteren met hun grote, bewegelijke oren weliswaar heel goed naar de geluiden van andere hoefdieren. Maar zelf zijn het eerder zwijgzame types en infrageluiden gebruiken ze ook niet. Moeder en jong basterdgemsbok communiceren in de savanne wel door middel van roepen. Dit is handig voor een soort waarbij het jong de eerste paar dagen ergens verstopt achterblijft, terwijl de moeder foerageert. Maar verder gebruiken veel antilopen eerder geurencommunicatie dan geluiden. De basterdgemsbokken hebben bijvoorbeeld kliertjes tussen hun hoeven. Met elke stap laten ze zo een geurspoortje achter. Waterbokken vormen een uitzondering onder de antilopen, want zij missen deze speciale klieren tussen de hoeven. Maar waterbokken hebben daarentegen wel heel veel geurkliertjes over het hele lijf en geven een sterke geur af. Zelfs mensen met hun niet zo sensitieve reuk kunnen waterbokken in de savanne op meer dan honderd meter afstand ruiken; vooral de mannetjes hebben eens sterke ‘odeur’. Niet echt een geheimtaal, deze stank!

Kijk eens wat de antilope doet!

Naast geur communiceren antilopen door middel van lichaamstaal. Allerlei houdingen en bewegingen hebben hun betekenis in sociale context. Zo stellen mannetjes basterdgemsbokken hun aanwezigheid tentoon door een statische pronkhouding, waarbij ze zich helemaal uitstrekken en groot maken. Een vrouwtjeswaterbok die niet bronstig is, maar vlak voor een dominante man wil passeren, houdt haar hoofd laag naar voren gestrekt en ‘hapt in de lucht’. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden, dus het is zeker de moeite om deze hoefdieren eens wat langer te observeren!