Het zweven van de adelaarsrog

De groep adelaarsroggen leeft nu al weer bijna 4 jaar in de Ocean. Een unieke groep want Burgers’ Ocean is tot nu toe het enige Europese aquarium met deze prachtige, maar moeilijk te houden roggen.

De groep adelaarsroggen leeft nu al weer bijna 4 jaar in de Ocean. Een unieke groep want Burgers’ Ocean is tot nu toe het enige Europese aquarium met deze prachtige, maar moeilijk te houden roggen. We hebben in ZieZoo al eens eerder geschreven dat deze dieren vaak last van parasieten hebben en een echte uitdaging zijn wat betreft hun voeding. Ieder jaar wegen en meten we de roggen om te zien hoe hard ze groeien. Bovendien controleren we ze dan op parasieten, maar dat zit de laatste jaren gelukkig wel goed. Nu valt het op dat de ene rog harder lijkt te groeien dan de andere. De vraag is hoe dat komt. Natuurlijk is het afhankelijk van de grootte van het dier, mogelijk zelfs van het geslacht. Ook zou het kunnen dat de ene rog actiever is dan de ander. Jeroen Kwakkel een student van de Vakgroep Visteelt en Visserij van de Universiteit Wageningen heeft een studie naar de lichaamsbeweging van de adelaarsroggen gedaan.

Een leven lang zwemmen

Net als verschillende soorten haaien, zwemmen adelaarsroggen hun hele leven. Slechts zelden liggen ze op de bodem. Meestal zijn ze dan aan het zoeken naar eten of ze liggen in een sterke stroming. Het grootste probleem voor dit soort dieren is de ademhaling. Tijdens het zwemmen hoeven de dieren hun bek maar iets open te zetten om vers zuurstofrijk water langs hun kieuwen te laten lopen; ze zijn dan dus aan het ademhalen. Zodra ze stil liggen moeten ze zelf het water langs de kieuwen pompen. Dat kost erg veel energie. De dieren kunnen het ademhalen op die manier niet lang volhouden, omdat hun lichaam er niet op gebouwd is. Ze stikken dan al na een paar uur. Om van het voortdurend zwemmen niet totaal uitgeput te raken moeten deze dieren ook kunnen rusten. Door een ‘zweefvlucht’ te maken, waarbij de borstvinnen nauwelijks worden bewogen en het dier langzaam naar beneden zakt, hoeft het dier geen energie in het zwemmen te steken en is de ademhaling geen probleem. Om dit soort dieren in gevangenschap te kunnen houden moet er genoeg ruimte zijn voor zulke zweefvluchten. Een belangrijk element in het onderzoek van Jeroen Kwakkel was het vergelijken van de tijd dat de dieren aan het zweven waren met de tijd dat ze zwommen. Uit het onderzoek bleek dat de adelaarsrog ongeveer 37% van zijn tijd zweeft, 59% zwemt en de rest eet of ergens stil hangt. Of dit vergelijkbaar is met de situatie in het wild is onmogelijk te zeggen aangezien dit nog nooit eerder onderzocht is. In het wild leggen adelaarsroggen enorme afstanden af, waardoor ze onmogelijk te volgen zijn voor een langere periode. Juist daarom is onderzoek in een aquarium zo interessant.

Slaapzwemmen

Jeroen Kwakkel keek ook naar de vinslagfrequentie van de roggen; hoe vaak beweegt een rog zijn borstvinnen tijdens een bepaalde periode. Het bleek dat vrijwel iedere rog dat even snel deed. Eén vinslag duurde ongeveer 2 seconde. Leuk om te weten, maar wat kun je hier nu mee? Over de gehele dag te bekeken bleken er toch verschillen te zijn. Zo waren de roggen duidelijk actiever tijdens het voeren; een logisch feit. Ze gaan harder zwemmen als de geur van voedsel zich door het aquarium verspreidt. Interessanter was dat de vinsnelheid ’s nachts drastisch afnam, de dieren zijn dan aan het ‘slaapzwemmen’. Hoe vrijzwemmende haaien en roggen werkelijk slapen is nog niet bekend. Er wordt gedacht dat de twee hersenhelften op verschillende momenten geïnactiveerd worden in de nacht, maar of dit werkelijk gebeurt blijft nog gissen. Door dit ‘slaapzwemmen’ komen ze in ieder geval tot rust. De vinnen worden langzamer bewogen en ook zwemmen ze veel langzamer.

Voelspriet aan de achterkant

In het aquarium kunnen ze veilig slapen, daar zijn geen rovers - maar in de natuur is dat anders. Grote haaiensoorten hebben graag adelaarsroggen op het menu. Een adelaarsrog vangen is echter niet eenvoudig. Op het moment dat een adelaarsrog een rover ziet aankomen kan hij heel hard wegzwemmen. Adelaarsroggen kunnen enorm sterk sprinten. Rovers weten dat en zullen de rog van de achterkant proberen te benaderen. In een open oceaan is het onmogelijk om in een hinderlaag te liggen. Het zal dan toch op snelheid en verrassing aankomen.

De adelaarsrog heeft een enorm lange staart. Een jonge rog, zoals ze ook in de Ocean zwemmen, is ongeveer 1 meter breed, maar kan een lange dunne staart hebben van ruim 2 meter lang. Deze staart is heel gevoelig. Als iets het uiteinde van de staart aanraakt schiet het dier in een snelle zwembeweging weg. In het wild is zelfs gezien dat deze dieren enorme sprongen boven water kunnen maken, waarschijnlijk om aan een aanval te ontkomen. Soms zwemmen er roggen rond met een kortere staart. Hierbij is het uiteinde toch in een roversbek verdwenen. Als de waarschuwing van de staart niet op tijd komt heeft de adelaarsrog nog een echt wapen achter de hand. Twee, drie of zelfs vier giftige stekels aan de staartbasis geven de belager een zeer onprettige ervaring. Het gif is voor mensen niet dodelijk maar wel behoorlijk pijnlijk. Daarmee moeten we bij de verzorging zeker rekening houden.

Als de dieren over een paar jaar weer wat verder zijn gegroeid zal dit onderzoek herhaald worden. We willen dan kijken of er dan nog steeds genoeg ruimte is om de glijvluchten te kunnen maken. Zo kan met dit soort onderzoek het welzijn van de dieren in de gaten worden gehouden.

Geschreven door: Max Janse en Jeroen Kwakkel