De haai of het ei?

Dat een kip een ei legt vinden we logisch. Een salamander vouwt een ei in een blad en dat kunnen we nog aanvaarden, maar dat een haai een ei kan leggen zal menigeen doen fronsen. Hoe werkt de voortplanting nu eigenlijk bij haaien?

Paring

Haaien zijn over het algemeen solitaire dieren, slechts enkele soorten leven in groepen. Solitaire haaien zoeken elkaar op in de voortplantingstijd. Dan raken de dieren elkaar zelfs aan, wat in het vissenrijk ongewoon is. De eieren worden inwendig bevrucht. Een van de twee grijporganen of claspers van het mannetje wordt bij het vrouwtje naar binnen gebracht, maar dat kan alleen als het mannetje het vrouwtje stevig met zijn tanden vastgrijpt. Hierbij bijt hij in de rug, of de flanken, maar meestal in de borstvin. Vaak resulteert dit in een groot aantal bloedende wonden. Deze subtiliteit wordt door het vrouwtje overgenomen en zij zal ook hem stevig bijten. De huid van een vrouwelijke haai is vaak een stuk dikker dan bij het mannetje en dus zullen de wonden geen echt groot gezondheidsprobleem vormen.

Sommige soorten slaan de zaadcellen voor enkele maanden op. Zo is mij bekend dat in een aquarium ooit jonge haaien waren geboren, terwijl het vrouwtje al ruim een jaar met andere vrouwtjes in het aquarium zat. Zij moet haar eieren bevrucht hebben met opgeslagen zaadcellen, want de draagtijd was acht maanden.

Meestal worden de eieren na de paring direct bevrucht. Wat er vervolgens gebeurt is afhankelijk van het type embryo-ontwikkeling.

Bodemhaaien

De ontwikkeling van het embryo verschilt per haaiensoort, maar is ook afhankelijk van de levenswijze. Neem bijvoorbeeld de bodemhaaien, dieren die hun hele leven in de buurt van of op de bodem leven. Vrijwel alle bodemhaaien leggen eieren. Nadat het embryo bevrucht is wordt een hoornachtig kapsel afgezet. De embryo’s kunnen voor de ontwikkeling alleen gebruik maken van dooiermateriaal. De eieren worden meestal aan een steen of koraal vastgemaakt. Sommige soorten, zoals de Nederlandse hondshaai, hebben draden aan het eikapsel waarmee de eieren aan een stuk wier worden vastgemaakt.

Op het ogenblik leven er drie soorten bodemhaaien in het tunnelbassin. Daar heeft de Arabische bamboehaai heeft ruim een half jaar geleden haar eerste eieren gelegd, die niet bevrucht bleken te zijn. Maar ruim vier maanden geleden is het eerste bevruchte ei gelegd. Er is nu al een jonge haai in het ei te herkennen. Spannend is of hij ook uit het ei gaat kruipen.

Door een lamp achter het ei te houden kun je ontwikkeling zien. In het begin is alleen maar een bol zichtbaar, de dooierzak. Na een maand is op deze bol een klein lijnvormig embryo te zien. Dat zal in 3 tot 12 maanden uitgroeien tot een jonge haai. Die tijd is afhankelijk van de soort en watertemperatuur. De laatste dagen voor het uitkomen ligt de jonge haai opgevouwen in het eikapsel.

Levendbarende haaien

Bij de oceaan-haaien ofwel de pelagische haaien, vindt de voortplanting op een heel andere manier plaats. De grootvinhaai die tot deze groep behoort, zwemt het grootste deel van zijn leven in de open oceaan. Dit maakt het moeilijk een geschikte plaats te vinden om eieren te leggen. De natuur heeft dit probleem opgelost door het ei in het lichaam van de haai tot ontwikkeling te laten komen: de levendbarende haai is geboren. ‘Levend baren’ kan echter op twee manieren: Bij de grootvinhaai zal het embryo eerst een maand gebruik maken van dooiermateriaal, daarna zal een soort placenta worden gevormd tussen het moederdier en het embryo. Het embryo wordt zodoende direct gevoed door de moeder. Dit type voortplanting is de echte levendbarende vorm. Iets minder ‘levend’ is de voortplanting bij de witte haai. Hier voedt het embryo zich met andere eieren. Het vrouwtje blijft eieren produceren die niet bevrucht worden, maar als voedselbron dienen voor enkele embryo’s. Er zijn zelfs soorten waar het grootste embryo alle andere embryo’s opeet.

Voor de variatie zijn er ook haaien - zoals de doornhaai - die een ei in zichzelf leggen, de eierlevendbarende haaien. Nadat het ei bevrucht is voedt het embryo zich met dooier, maar blijft in de buik van de moeder.

Haaien steken veel energie in de volgende generatie, voornamelijk omdat zij maar enkele jongen per voortplantingsperiode voortbrengen. Beter een paar grote sterke jongen dan duizenden kleine haaien die een lage kans van overleven hebben. Zo wordt van jongs af aan de haai bijgebracht bij de top predatoren van de zeeën te horen.

Geschreven door: Max Janse